Onderstaande kaart, uit een recente publicatie in Science [1,2], geeft een overzicht van het verlies van biodiversiteit in de wereld; het laat het percentage resterende inheemse populaties-grootte zien ten opzichte van de oorspronkelijke populatie-grootte. Blauwe gebieden bevinden zich binnen voorgestelde veilige range, terwijl de rode gebieden zich buiten veilige marge bevinden. Dit onderzoek is een van de eerste dat biodiversiteits-verlies op wereldwijde schaal heeft geïnventariseerd. 

Het onderzoek heeft laten zien dat menselijk landgebruik de soortenrijkdom naar gevaarlijke niveaus heeft doen dalen in grote gebieden van de wereld. Zorgelijk is ook dat biodiversiteit 'hotspots' - gebieden die het thuis vormen voor grote aantallen soorten, zwaar getroffen zijn; 22 van de 34 'hotspots' laten gevaarlijke niveaus aan biodiversiteits-verlies zien.

Belang van biodiversiteit

Waarom zouden we ons druk maken om biodiversiteit? In de hedendaagse technologische maatschappij lijken we langzaam af te drjiven van onze oorspronkelijke verbinding met de natuurlijke omgeving. Wij vormen geen onderdeel meer van de natuur, zo lijkt het althans. 

Echter, we zijn nog steeds onderdeel van het ecosysteem, zoals de recente covid-19 pandemie duidelijk heeft gemaakt. Met het vernietigen van ecosystemen en soortenrijkdom nemen we als mensheid grote risico's die we niet goed kunnen overzien. Algemeen wordt aangenomen dat een soorten arm systeem vatbaar is voor plagen en ziekten enerzijds en vatbaarder is voor effecten van klimaatverandering anderzijds.

Oorzaken voor afname in biodiversiteit

Relatie biodiversiteit en landbouw

Er is een belangrijke relatie tussen landbouw en biodiversiteit. De Nederlands situatie is hier een goede illustratie van. Landbouw gebieden vormen een groot deel van Nederland en deze half-open gebieden met zijn houtwallen en struwelen als afscheiding en overgangen tussen open gebied en gesloten bos waren van oudsher een belangrijke bron van biodiversiteit, naast de biodiversiteit in natuurgebieden. Juist half-open gebieden met overgangen tussen dicht en open zorgen voor de hoogste biodiversiteit. De achteruitgang in Nederland is voor een belangrijk deel toe te schrijven aan de intensivering in de landbouw die de afgelopen 40 jaar heeft plaatsgevonden en die heeft gezorgd voor een verandering van het landschap naar een kaal mono-cultuur landschap met een veelal dode bodem zonder bodemleven. Het gebruik van pesticiden speelt daarin een rol, omdat er veel aanwijzingen zijn voor het spill-over van deze middelen buiten de landbouw arealen. In het bijzonder in Nederland is de depositie van stikstof in natuurgebieden een groot probleem voor biodiversiteit. 

Vernietiging natuur

Afname van de oppervlak aan natuur in de wereld is een belangrijke oorzaak. Natuurgrond wordt omgezet in nieuwe landbouwgebieden en bebouwing.

Oplossingen voor de biodiversiteits-crisis

Meer biodiversiteit door begrazing in de natuur

Interessant is de visie die in Nederland door Ark Natuurontwikkeling en op Europees niveau door Rewilding Europe wordt uitgedragen waarin het positieve verband tussen natuurlijke begrazing en biodiversiteit centraal staat. Herintroductie van inheemse herbivoren, die in de afgelopen eeuwen door menselijke jacht zijn verdwenen, leidt tot meer open, meer gevarieerde, meer dynamische natuurgebieden, en dat resulteert in een hogere biodiversiteit. Dit omvat niet alleen begrazing van open gebieden, maar ook van bossen door middel van grazers die actief zijn in bossen zoals de wisent. In de recente bosvisie (2020) van ARK Natuurontwikkeling wordt gepleit voor begraasde wandelende bossen, rijk aan biodiversiteit. 

Biologische of ecologische landbouw?

Biologische landbouw is een oplossing voor de biodiversiteits crisis in de landbouw, Echter, het grootste probleem voor brede acceptatie is nu nog steeds de hogere prijs van biologische producten, gerelateerd aan een aantal aspecten. Een daarvan is de lagere opbrengst die voortkomt uit een minder effectieve beheersing van plagen en ziekten in de akkerbouw.

Innovatie in ecologische landbouw - Nederland als gidsland?

Innovatie in biologische landbouw is niet klaar en er gebeurt nog steeds innovatie op dit vlak. Een interessante ontwikkeling is gaande om te zoeken naar een meer ecologische benadering van landbouw door het vinden van manieren waarin plagen en ziekten worden beheerst en voorkomen door gebruik te maken van ecologische principes. Twee interessante ontwikkelingen wil ik daarbij noemen. 

Strokenteelt in de akkerbouw

De landbouw Universiteit Wageningen onderzoekt middels proefvelden de effectiviteit van een veelbelovende vernieuwing in de landbouw; strokenteelt, waarbij in  smalle stroken teelten worden afgewisseld [3], waardoor ziekten minder kunnen verspreiden en door slimme combinaties van teelten zijn natuurlijke vijanden altijd dichtbij. Positieve resultaten zijn inmiddels aangetoond. Wat een brede implementatie nog in de weg staat is aanpassing van landbouw machines naar smallere stroken. 

Voedselbossen

Een extreme variant van natuurinclusieve landbouw is een voedsel bos, een methode waarbij na de de aanleg geen ingrijpen van de mens meer nodig is, afgezien van het oogsten. Voedselbossen zullen geen grote vlucht nemen, maar het aantonen van de werkzaamheid ervan kan wel de geesten rijp maken voor toepassing van ecologische principes in de landbouw.  Voor de ontwikkelingen in voedselbossen in Nederland, zie [5].